Nazwa botaniczna żeń-szenia to Panax ginseng, co po łacinie oznacza panaceum, czyli środek na wszystkie dolegliwości. Korzeń tej rośliny rzeczywiście zawiera składniki, które poprawiają witalność i wydolność organizmu człowieka. Kiedyś żeń-szeń był chowany dla cesarzy, aplikowany przez mnichów. Tajemniczy, owiany legendą. Dziś medycyna i farmakologia rozłożyły korzeń żeń-szenia na czynniki pierwsze i potwierdziły jego działanie. Najsłynniejsze i najważniejsze są ginsenozydy.

Rośnie wolno i dostojnie, jak na panaceum o niemal magicznej mocy przystało. W pierwszym roku żeń-szeń tworzy tylko jeden trójpalczasty liść, którego ogonek pełni funkcję łodygi. W następnych latach rośnie jeden pięciopalczasty liść. Dopiero ok. 10. roku życia w warunkach normalnych roślina zaczyna tworzyć przyziemną rozetę o większej ilości liści. Żeń-szeń właściwy, ten najbardziej znany i mający najcenniejsze właściwości, wytrzymuje temp. do -43 st. C, ale nie znosi zim z ociepleniami i opadami deszczu w okresie spoczynku. Dlatego trzeba go zabezpieczać zimą przed nadmiarem wilgoci. Obecnie żeń-szeń występuje w wielu rejonach świata, w kilku gatunkach. Wszystkie odmiany działają podobnie do żeń-szenia właściwego, ale mają mniej substancji aktywnych. Korzeń żeń-szenia, który przypomina nieco sylwetkę człowieka.

Żeń-szeń - cenne ginsenozydy
Żeń-szeń zawiera około 200 jedynych w swoim rodzaju substancji aktywnych, których nie można znaleźć w żadnej innej roślinie. Najważniejsze są tzw. ginsenozydy. Ich działanie polega na zwiększeniu zdolności hemoglobiny do przyłączania tlenu, a tym samym lepszego zaopatrywania narządów w tlen. Wzrasta ilość energii i zdolność organizmu do wysiłku zarówno fizycznego, jak i umysłowego. Ginsenozydy pobudzają też układ immunologiczny. Powodują wzrost odporności na infekcje bakteryjne i wirusowe oraz przyspieszają okres rekonwalescencji. Istnieje wiele różnorodnych ginsenozydów. Za najważniejsze uznano: Rg1 i Rb1. Według tradycyjnej medycyny chińskiej zgranie tych dwóch ginsenozydów, tworzy harmonię i równowagę pomiędzy jin i jang. Rb1 ma zdolności uspokajania ludzkiego organizmu w chwilach stresu i silnych emocji. Rg1 wzmacnia sprawność, przyspiesza reakcje i odbudowuje siły podczas wysiłku fizycznego, wyczerpania oraz choroby. Ginsenozydy są bardzo ważne w medycznym działaniu rośliny, inne składniki zaś odpowiadają za optymalne wykorzystanie żeń-szenia przez organizm. Korzenie żeń-szenia zawierają m.in.: cukry, witaminy, składniki mineralne i pierwiastki śladowe.

Żeń-szeń - dla sportowców i naukowców
Żeń-szeń korzystnie wpływa na pracę narządów wydzielania wewnętrznego, pobudza pracę serca oraz działa przeciwzakrzepowo. Reguluje poziom cukru we krwi i obniża poziom cholesterolu. Polecany jest w stanach zmęczenia i osłabienia koncentracji, poprawia sprawność intelektualną. Dlatego przydaje się osobom intensywnie pracującym umysłowo oraz tym, którzy mają pracę pełną napięć. Żeń-szeń pozwala lepiej znosić stres. Z najnowszych badań wynika, że ekstrakt z korzenia żeń-szenia ułatwia zużycie tlenu w komórkach organizmu, dzięki czemu obniża się we krwi poziom kwasu mlekowego, który odpowiada za wysiłkowe bóle mięśni. Pojawia się we krwi podczas intensywnego wysiłku, wówczas, gdy dostępna ilość tlenu jest za mała w stosunku do potrzeb komórek. U sportowców, którzy przyjmowali regularnie żeń-szeń, kwas mlekowy osiągał dwukrotnie niższy poziom. Korzeń żeń-szenia przydaje się wszystkim, szczególnie w okresach zmniejszonej odporności. Jest też cenny dla podniesienia witalności w średnim i starszym wieku. Regularnie stosowany pomaga żyć intensywniej, dodaje energii, zwiększa możliwości intelektualne i fizyczne oraz odporność na stres. Opóźnia procesy starzenia się organizmu, łagodzi objawy menopauzy oraz andropauzy, przez co pozwala utrzymać aktywność życiową do późnych lat. W XVIII wieku nalewką żeń-szeniową o nazwie "pantao" próbowano leczyć niemoc płciową francuskiego króla Ludwika XIV. Żeń-szeń ma dobroczynny wpływ, gdy jest zażywany regularnie. Jednak nadużywanie preparatów żeń-szeniowych może prowadzić do tzw. zespołu żeń-szeniowego. Objawia się on: sennością, bólami głowy, złym samopoczuciem, nadciśnieniem, biegunką i zmianami skórnymi. Kuracja jednorazowa nie powinna trwać dłużej niż 2 miesiące. Według medycyny chińskiej osoby młode i zdrowe mogą stosować kurację dwa razy w roku - wiosną i jesienią.

Kto musi uważać z żeń-szeniem
Ostrożność powinni zachować wszyscy cierpiący na schorzenia kardiologiczne i problemy z układem krążenia. Osoby o zbyt wysokim ciśnieniu krwi lub chorujące na serce, które chciałyby przyjmować preparaty zawierające żeń-szeń, powinny wcześniej skonsultować się z lekarzem. Preparat ten może nieznacznie podnieść ciśnienie, co jest niewskazane u osób leczonych na nadciśnienie. Nie powinno się też zażywać preparatów z żeń-szeniem wieczorem, gdyż mogą powodować bezsenność. Ponieważ żeń-szeń wykazuje działanie przeciwzakrzepowe nie mogą go stosować osoby chore na hemofilię oraz inne zaburzenia krzepnięcia krwi. Działanie żeń-szenia, obniżające poziom cukru, stanowi z kolei przeciwwskazanie dla osób ze skłonnościami do hipoglikemii. Nie należy go także podawać dzieciom i kobietom w ciąży.

Żeń-szeń dla urody
Wyciągi z tej rośliny znalazły również zastosowanie w kosmetyce, głównie w preparatach anti-aging, którym przypisuje się właściwości stymulujące odnowę naskórka, przywracające skórze zakłóconą równowagę fizjologiczną oraz regulujące gospodarkę wodną i tłuszczową. Przetwory z żeń-szenia wykorzystuje się też w preparatach zapobiegających łysieniu i wypadaniu włosów, gdyż działają one pobudzająco na macierz włosa i poprawiają ukrwienie skóry.

Okaz siły i długowieczności
Żeń-szeń jest długowieczny. Dziś znane są rosnące na stanowiskach naturalnych stuletnie rośliny. Okazy te objęto całkowitą ochroną. Największy korzeń znaleziono w Chinach w roku 1905, podczas budowy kolei do Suczou. Jego waga wynosiła 600 g, a wiek na podstawie śladów liściowych po rozetkach na kłączu oceniono na dwieście lat. Do dziś jest on muzealnym eksponatem.

Sławomir Zygmunt